هر آنچه لازم است درباره آجر بدانید

آجر یکی از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که تولید و استفاده از آن بنا به عقیده بعضی از باستان شناسان به حدود ده هزار سال پیش برمی گردد. در ایران کوره های سفال پزی و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان پیدا شده است که عمر آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی گردد.
در ایران قدیم، ساختمان های بزرگ و زیبایی با استفاده از آجر بنا شده اند که بعضی از آنها هنوز هم پا برجا هستند. از جمله این بناها می توان به طاق کسری در غرب ایران باستان، آرامگاه شاه اسماعیل در گنبد کاووس و مسجد اصفهان و همچنین پل ها و سدهایی مانند پل دختر و سد کبار در قم اشاره کرد.
آجر در واقع نوعی سنگ مصنوعی است که از حرارت دادن و پختن خشت خام به دست می آید. خاک آجر مخلوطی است متشکل از خاک رس، ماسه فلدسپات، سنگ آهک، سولفات ها، سولفورها، فسفات ها، کانی های آهن، منگنز، منیزیم، سدیم، پتاسیم، مواد آلی و…
نوع رسی آجر از پخته شدن خشت (گل فرم داده شده) و نوع ماسه آهکی آن از عمل آوری خشت ماسه آهکی (مخلوط ماسه سیلیسی و آهک قالب گرفته شده) با بخار، همراه با فشار زیاد حاصل می شود. آجرهای بتنی نیز مانند بلوک های سیمانی تهیه می‌شوند.
آجر رسی عمدتا شامل سیلیکاتهای آلومینیوم است، ولی آجر ماسه آهکی از دانه های سنگی ریز سیلیسی تشکیل شده است که توسط خمیر سیلیکات کلسیم به همدیگر چسبیده‌اند. رنگ این آجر معمولا خاکستری است ولی با استفاده از رنگ مناسب می‌توان آن را به رنگ های دیگر نیز تولید کرد. آجر به اشکال مختلف از جمله مکعب مستطیل توپر، سوراخدار، مجوف (تیغه‌ای و سقفی) و قطعات نازک تولید می‌شود.
موارد کاربرد آجر در ساختن دیوارهای باربر، تیغه‌های جدا کننده، طاق ضربی، سقف های تیرچه بلوک و نمای داخلی و خارجی ساختمانها است.

انواع آجر رسی
آجر فشاری: این نوع آجر که به طور معمول در سفت کاری و زیرکاری عملیات ساختمانی به کار می رود به روش دستی تهیه می شود.

 آجر سفالی:  این گروه از آجرهای رسی، از نظر کیفیت ساخت، شکل و رنگ و ویژگی های فنی در نهایت دقت تولید می شوند و با توجه به شکل و ابعادشان در نقاط مختلف ساختمان استفاده می شوند.  به دلیل جذب آب کم آجرهای سفالی، برای تامین چسبندگی کافی با ملات، از انواع سوراخ دار آنها استفاده می کنند. از آجرهای سفالی به دلیل صافی و یکنواختی سطحشان برای نمای ساختمان های آجری استفاده می شود.
این نوع آجر از نظر شکل و ابعاد بسیار تنوع دارد و انواع مختلف آنها بر اساس نوع و شکل در بخش های مختلف ساختمان استفاده می‌شوند. یکی از خواص دیگر این آجرها توخالی بودن و سبکی آن ها است که باعث بالا رفتن سرعت کار می شود.

 آجر قزاقی: این نوع آجر را قبل از جنگ جهانی اول، روس ها تولید می کردند و با توجه به کیفیت خوب و رنگ سفیدش در نمای ساختمان استفاده می شود.
آجرهای قدیمی:  آجرهای قدیمی در ابعاد بزرگتر از آجرهای امروزی ساخته می شدند. آجر نظامی به ابعاد 5×50×50 و آجر ختایی به ابعاد 5×25×25 سانتیمتر از این گروه می باشند. با توجه به قطور بودن دیوارها در زمانهای گذشته، ابعاد بزرگ این آجرها موجب افزایش سرعت کار می گردید.  از این دو نوع آجر برای فرش کردن کف ساختمان نیز استفاده می شده است.

 آجرهای لعاب دار :  لعاب کاری و استفاده از آجرهای لعاب دار در نمای داخلی و خارجی ساختمان به منظور زیبا کردن نما و بهبود مقاومت آن در برابر فرسایش و هوازدگی از دیرباز در معماری ایران رایج بوده است. رویه صاف و صیقلی این نوع آجر مانع از نفوذ آب به درون آن می شود و به این ترتیب سالیان طولانی در برابر اثر مواد شیمیایی مقاومت می کند.

آجر از جمله مصالح ساختمانی است که هم در دکوراسیون داخلی و هم در نمای خارجی ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد. این مصالح پرکاربرد از گذشته های دور تاکنون در ساخت و ساز حائز اهمیت بوده و جزء اصلی ترین مصالح در نظر گرفته شده است. پیشینه استفاده از آجر به ده هزار سال قبل باز می گردد، اگر به بناهای تاریخی نگاهی بیندازید متوجه این موضوع خواهید شد. آجر از پختن خاک رس به دست می آید و در ابعاد و رنگ های متفاوت مورد استفاده قرار می گیرد. برای ساخت آجر ابتدا خاک رس مرغوب و باکیفیت را عمل آوری کرده و گل آن را درست می کنند. سپس این گل رس در قالب هایی با ابعاد یکنواخت ریخته و خشک می شوند. این مرحله خشت زنی یا قالب گیری نام دارد. خشت ها پس از خشک شدن به کوره آجرپزی می روند و مرحله نهایی که پخت آجر است انجام می گردد. آجرها با توجه به کوره ای که در آن پخته می شوند کیفیتی متفاوت دارند. کوره های آجرپزی به انواع کوره های آجر ثابت و آتش ثابت، کوره های آجر ثابت و آتش رونده و کوره های آتش ثابت و آجر رونده دسته بندی می شوند. در کوره های نوع اول آجرها به نحوی روی هم چیده می شوند که یک برج آجری تشکیل می دهند و فرآیند پخت آنها توسط آتشی که درون کوره است انجام میگیرد. در کوره های نوع دوم آجرها در کوره ریخته می شوند و آتش درون کوره منجر به پخت آنها می شود. کوره های نوع سوم حالتی مکانیزه دارند. در این کوره ها یک تونل آتش در وسط قرار گرفته و آجرهای نپخته از یک طرف وارد شده و پس از پخت در این تونل از طرف دیگر کوره خارج می شوند.
آجرها دارای ابعاد متفاوتی هستند و به آسانی در هم قفل می گردند، از این رو از آجر در محل اتصال دو دیوار و ساخت طاق، گنبد و قوس استفاده می شود. یکی از خاصیت های آجر قابلیت پر کردن دیوار، سقف و … است از این رو از این مصالح به عنوان پرکاربردترین مصالح در صنعت ساختمان استفاده می شود. اکثر مصالح ساختمانی برای اینکه در نمای بیرون ساختمان استفاده شوند نیاز به اندودکاری دارند اما آجر بدون هیچ پوششی قابل استفاده در نمای خارجی است. در دنیای مدرن امروز که دکوراسیون داخلی بسیار اهمیت پیدا کرده است معماران درصدد طراحی الگوها و طرح های جدید استفاده از آجر هستند. این الگوها با اشکال منظم و نامنظم یک نمای سنتی را به نمای مدرن تبدیل می کنند. با استفاده از آجرهای رنگی می توان طرح های بی شماری را اجرا نمود و زیبایی بی نظیری به فضا بخشید. در خانه های امروزی آجر نقش یک عنصر دکوراتیو را ایفا می کند. آجرهای متنوع و رنگارنگ می توانند یک نقطه کانونی در اتاق ایجاد کنند و توجه میهمانان را به خود جذب نمایند. تنوع رنگ این مصالح به اندازه ای بالاست که می توان با توجه به دکوراسیون داخلی رنگ مورد نظر را انتخاب نمود. آجر حسی از طبیعت را وارد خانه می کند و حسی گرم و دلنشین منتقل می نماید. از آجر نه تنها برای زیباسازی اتاق نشیمن و آشپزخانه استفاده می شود بلکه از آن نیز می توان در حمام و سرویس بهداشتی استفاده نمود.
آجرها با ابعاد و کارایی های متفاوت در امور ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرند. در حال حاضر این محصول با تنوع بسیار بالا به بازار عرضه می شود و نیاز مشتریان را در زمینه های مختلف برآورده می سازد. آجرها از نظر جنس و شکل دارای انواع مختلف هستند که در این نوشته از عمران اصفهان به معرفی آنها پرداخته شده است. با ما همراه باشید.

انواع آجر بر اساس جنس
آجر لعابی
لعاب کاری یکی از هنرهای اصیل در صنعت معماری کشور است. لعاب یک پوشش حفاظتی برای سطح آجر است که مقاومت آن را در برابر عواملی نظیر هوازدگی، فرسایش، عوامل شیمیایی و نفوذ آب افزایش می دهد. آجر لعاب کاری شده سطحی صاف و صیقلی دارد که علاوه بر مقاومت بالا، زیبایی بی نظیری در ساختمان ایجاد می کند. تولید آجر لعابی همانند آجر معمولی است، تنها تفاوت آن لعاب کاری بعد از خشک شدن آجر است. این آجرها به دلیل ظاهر زیبا و صیقلی خود در دیزاین داخلی ساختمان و زیباسازی نما مورد استفاده قرار می گیرند. این آجرها در ابعاد مختلف و در رنگ های متنوع نظیر زرد، قهوه ای، لاجوردی، کرمی، فیروزه ای و … به بازار عرضه می شوند. یخ زدگی یکی از عواملی است که مصالح را در مناطق مختلف اقلیمی تحت تاثیر قرار می دهد، اما لعابکاری مقاومت مصالح را در برابر این عامل بالا می برد و سطح را نفوذناپذیر می کند. انتخاب مواد اولیه لعاب کاری بسیار حائز اهمیت است زیرا اگر انتخاب به صورت نادرست صورت گیرد و ضریب انبساط و انقباض لعاب با آجر همخوانی نداشته باشد، آجر به سرعت ترک می خورد. قیمت آجر لعابی در مقایسه با آجر بدون لعاب بالاتر است.

آجر سفالی
آجرهای سفالی با توجه به موارد استفاده در قسمت های مختلف ساختمان به کار می روند. آجرهای سفالی سطحی یکنواخت و یکپارچه دارند و وزن آنها سبک است که این امر خود منجر به سبک سازی سازه و بالا رفتن سرعت اتمام کار می شود. این آجرها به میزان کم آب جذب می کنند، از این رو برای چسباندن آنها به ملات از نوع سوراخ دار آنها استفاده می شود. آجر سفالی به انواع آجر قالبی، آجر دست ساز و آجر صنعتی تقسیم می شود. قیمت آجر سفالی قالبی به نسبت دو نوع دیگر ارزان تر است. آجرهای دست ساز توسط افراد و با قالب گیری گل رس انجام می شود. آجر صنعتی نیز از نظر رنگ همانند آجر دست ساز است اما ویژگی های ظاهری آن نشان تفاوت بین این دو است. در کل آجر سفالی از جمله قدیمی ترین نوع مصالح است که در کوره های آجرپزی و سفال پزی ساخته میشد. قیمت آجر سفالی به نسبت آجر لعابی ارزان تر است. 

آجر نسوز
آجر نسوز از نظر ساختاری با سایر آجرها متفاوت است. مواد اولیه ساخت آجر نسوز شامل کانی ها و پوکه های معدنی نسوز می باشد. ساختار مولکولی این نوع آجر منظم و مقاوم است و در دماهای بالا متلاشی نمی شود. آجر نسوز خاصیت فیزیکی و شیمیایی خود را در درجه حرارت های بالا حفظ می کند و تحمل گرمایی آن بالاست. در حال حاضر این آجر در انواع آجر سیلیسی، آجر آلومینیومی، آجر قلیایی و آجر نسوز ویژه تولید و به بازار عرضه می شود. آجرهای سیلیسی همانطور که از نامشان پیداست از خاک سیلیسی که اصطلاحاً به آن کورتزیت می گویند، تهیه می شوند. این آجرها برای پوشش درونی کوره های فولادسازی، کک سازی و سرامیک سازی به کار می روند. آجر آلومینیومی از آلومین یا اکسید آلومینیوم ساخته می شود و ضریب تحمل حرارتی آن بالاست، از این رو برای ساخت کوره های ذوب آهن، فلز و تولید شیشه از آن استفاده می شود. آجر قلیایی نیز متشکل از سیلیسیم دی اکسید و اکسید منیزیم است و برای پوشش داخلی کوره های فولادسازی، کوره های ذوب شیشه و … کاربرد دارد. در نهایت آجر نسوز ویژه که در صنعت کاربرد دارد با استفاده از فلزات واسطه تولید و در انواع آجر اکسید کروم، آجر زیرکونیوم و آجر اکسید کروم کوروندوم به بازار عرضه می شود. آجرهای نسوز از تنوع رنگ بالایی برخوردار هستند اما رایج ترین رنگ های آن قرمز و قهوه ای است. این آجرها در برابر فرسایش، حرارت و سرما مقاومت بسیار بالایی دارند و به علت عدم محدودیت رنگ و اندازه زیبایی بی نظیری به نمای ساختمان می بخشند. آجرهای نسوز نوعی عایق حرارتی برای جلوگیری از هدرفت انرژی هستند و قابلیت جذب آنها به ملات بالاست، از این رو از ساختمان سقوط نخواهند کرد. قیمت آجر نسوز به نسبت بالاست اما زیبایی و تنوع آن بی نظیر است.

آجر ماسه آهکی
ماده اصلی در ساخت آجر ماسه آهکی سیلیکات کلسیم است. این نوع آجر تحت فشار و بخار تولید می شود و نباید از آن در مکان هایی که مواد اسیدی یا بازی قرار گرفته، استقاده شود. اصولاً از آجر ماسه آهکی در کرسی چینی و پی سازی استفاده می شود زیرا پس از آنکه خشک شد، انقباض پیدا نموده و نسبت به سایر آجرها آب بیشتری جذب می کند.

آجر ماشینی
آجرهای ماشینی دارای ۸ الی ۱۰ سوراخ هستند و فاصله بین سوراخ ها در هر بعد آجر از ۳۰ درصد طول همان بعد کمتر نیست. این سوراخ ها به این دلیل در آجر قرار می گیرند که ملات در آنها نفوذ کند و دیوار ساخته شده با این آجرها مستحکم تر و مقاوم تر شود. آجرهای ماشینی از قدرت مکندگی بالایی برخوردار نیستند و به راحتی به ملات نمی چسبند، از این رو نمی توان از آنها برای ساخت طاق های ضربی استفاده نمود. این نوع آجرها ترد و شکننده بوده و قابلیت تیشه داری ندارند.

آجر فشاری
آجر فشاری به صورت دست ساز ساخته می شود و اغلب در مرحله زیرکاری و سفت کاری ساختمان قابل استفاده است. این آجر بعد از قالب گیری وارد کوره محلی شده و در اکثر امور ساخت و ساز همانند طاق ضربی، تیغه چینی، گره چینی و … کاربرد دارد. از این رو این آجرها را فشاری می نامند که بعد از خشت زنی با دست، کارگران با فشار دست خود گوشه های قالب را با گل مخصوص پر می کنند.

انواع آجر بر اساس کاربرد

آجر نما
آجرهایی که برای تزئین نمای ساختمان مورد استفاده قرار می گیرند به نحوی ساخته می شوند که نیازی به اندودکاری ندارند. آجر نما را می توان به صورت دستی یا توسط ماشین تولید نمود.

آجر معمولی
آجر معمولی به روش ماشینی یا دستی تولید شده و برای انجام کارهای معمولی در ساختمان به کار می رود.
آجر مهندسی
آجرهای مهندسی با استفاده از ماشین ساخته می شوند و به علت تراکم بالا از مقاومت زیادی برخوردار بوده و ظاهری نیمه شفاف دارند. از این آجرها در ساختمان هایی که بار زیاد متحمل می شوند استفاده می گردد.

انواع آجر بر اساس ظاهر
-آجر متخلخل
در آجرهای متخلخل بیش از ۲۰ درصد حجم آنها را منافذ تشکیل می دهند. این مدل آجر با روش پرس ساخته می شوند.
-آجر توپر
در آجرهای توپر حجم سوراخ ها از ۲۵ درصدحجم کل آجر بیشتر نمی شود. از این آجرها در ساخت دیوارهای باربر استفاده می کنند.
-آجر توخالی
در این آجر حجم سوراخ های رد شده از بین آجر از ۲۵ درصد حجم خود آجر بیشتر است و ابعاد سوراخ ها متفاوت می باشد.
-آجر سوراخ دار
در این آجرها حجم سوراخ های موجود در آجر از ۲۵ درصد حجم آجر بیشتر است.